Στην πλαγιά του τέταρτου λόφου στο βόρειο άκρο της Κωνσταντινούπολης, ανατολικά του σήμερα χαμένου ναού των Αγίων Αποστόλων, δεσπόζει το μεγάλο μοναστηριακό συγκρότημα του Χριστού Παντοκράτορα. Η ανέγερσή του σχετίζεται με τον αυτοκράτορα Ιωάννη Β΄ Κομνηνό (1118-1143) και τη σύζυγό του Ειρήνη της Ουγγαρίας (1118-1134), σύμφωνα με το τυπικό της μονής, γραμμένο από τον ίδιο τον αυτοκράτορα το 1136, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα.
Από το μνημειακό σύνολο, που άλλοτε λειτουργούσε ως ευαγές ίδρυμα με γηροκομείο και νοσοκομείο, διατηρούνται σήμερα οι τρεις ναοί του καθώς και μερικά προσκτίσματα στα νότια, τα οποία έχουν συνδεθεί με τους χώρους διαμονής του αυτοκράτορα. Ο νότιος ναός, καθολικό της ανδρώας μονής αφιερωμένο στον Χριστό Παντοκράτορα, αποτελεί τον μεγαλύτερο σωζόμενο σταυροειδή εγγεγραμμένο της Πρωτεύουσας και έναν από τους μεγαλύτερους της βυζαντινής επικράτειας. Η μεγαλοπρέπεια του συμπληρωνόταν με εξαιρετικά ψηφιδωτά, γνωστά σήμερα μόνο μέσω των πηγών, σε συνδυασμό με το επιδαπέδιο μαρμαροθέτημα που κοσμούσε τον κυρίως χώρο του ναού. Ο βόρειος ναός αφιερώθηκε στην Παναγία Ελεούσα, λόγω του συσχετισμού του με το παρακείμενο ευαγές ίδρυμα και ήταν ελεύθερα προσβάσιμος, σε αντίθεση με το άβατο που ίσχυε για τις γυναίκες στον νότιο. (περισσότερα…)